περί κάστρων
Η φυσικά οχυρή θέση του λόφου του Γυναικοκάστρου αποτέλεσε τον κύριο λόγο για να ιδρυθεί σε αυτόν το ομώνυμο βυζαντινό φρούριο. Η θέση του ήταν στρατηγικής σημασίας, καθώς ήλεγχε τα περάσματα προς τη βόρεια βαλκανική περιοχή, αλλά και προς δυσμάς και προς ανατολάς, προστατεύοντας τη μεγαλούπολη, συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη.
Ο Ανδρόνικος Γ΄ (1328-1341), εκτιμώντας τον ουσιαστικό ρόλο του στην αμυντική οργάνωση της Μακεδονίας, επανίδρυσε το φρούριο του Γυναικοκάστρου, μαζί με τα εξίσου σημαντικά φρούρια και κάστρα στο Σιδηρόκαστρο, τη Χρυσούπολη, τη Χριστούπολη και το Περιθεώριο.
Φυλάκια για την άμυνα και υπεράσπιση της Θεσσαλονίκης ήταν επίσης τα κάστρα των Σερρών, της Ζίχνας, της Ρεντίνας, της Κασσανδρείας, του Πλαταμώνα, του Κίτρους, των Τεμπών, της Βέροιας, της Έδεσσας και των Μογλενών.
Η λειτουργία του φρουρίου του Γυναικοκάστρου υποστηρίχθηκε από δίκτυο οχυρώσεων, πολλές από τις οποίες μπορούν να χρονολογηθούν από την αρχαιότητα. Τα γειτονικά του στο Χωρύγι, την Κοτύλη και το Μεταλλικό, αλλά και ο λόφος του Κιλκίς, του Πεδινού, της Κολχίδας, της Επταλόφου και του Μελανθίου προς ανατολάς, καθώς και του Μπάτσοβο, του Δρέβενου και του Καλέ στην περιοχή του Πευκοδάσους και των Πλαγίων προς δυσμάς, του Προφήτη Ηλία Πλαγιάς προς βορράν και το κάστρο των Μανδρών και της Σάντας προς ΝΑ, με την άμεση ή έμμεση οπτική επαφή τους, ενίσχυαν τη θέση του, τροφοδοτώντας με πληροφορίες, προειδοποιώντας για τις εχθρικές κινήσεις, συμβάλλοντας με κάθε τρόπο στην εποπτεία και τον έλεγχο της ευρύτερης πεδιάδας της Θεσσαλονίκης.
