το φρούριο
Το βυζαντινό φρούριο του Γυναικοκάστρου βρίσκεται στην κορυφή φυσικά οχυρωμένου λόφου βορειοανατολικά του σύγχρονου οικισμού του Παλαιού Γυναικοκάστρου, στην πεδιάδα του Κιλκίς. Στις πλαγιές του λόφου υπάρχουν ενδείξεις διαχρονικής κατοίκησής του από την προϊστορική μέχρι και την όψιμη μεταβυζαντινή εποχή. Το φρούριο κατασκευάστηκε στη θέση παλαιότερου, από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο (1328-1341) και καταλαμβάνει έκταση περίπου 25 στρεμμάτων.
Η σπουδαιότητα του βυζαντινού φρουρίου του Γυναικοκάστρου, το οποίο αποτελεί ένα από τα ελάχιστα της περιοχής του Κιλκίς που μνημονεύονται ονομαστικά στις γραπτές υστεροβυζαντινές πηγές, οδήγησε την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων να διενεργήσει διερευνητικές ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή του κατά την περίοδο 1984-1993. Τα έτη 2007 και 2008, με ενέργειες της ίδιας Εφορείας και χρηματοδότηση από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, στερεώθηκε ο περίβολος, ιδίως στην ανατολική, τη βόρεια και τη δυτική πλευρά του, διαμορφώθηκε το εσωτερικό του φρουρίου και βελτιώθηκε η οδός σύνδεσής του φρουρίου με το σύγχρονο οδικό δίκτυο και τον οικισμό του Γυναικοκάστρου, με στόχο την βελτίωση της επισκεψιμότητάς του.
περιγραφή
Το φρούριο καταλαμβάνει έκταση περίπου 25 στρεμμάτων και σε κάτοψη έχει σχήμα τραπεζίου. Περιβάλλεται από ισχυρά εξωτερικά τείχη, θεμελιωμένα απευθείας στον φυσικό βράχο, με περίμετρο 614 μ., διακοπτόμενα κατά διαστήματα από ορθογώνιους και ημικυκλικούς πύργους. Σήμερα σώζονται σε ύψος κυμαινόμενο από 5,0 έως 8,0 μ. Η τοιχοδομία τους είναι από αργολιθοδομή με σποραδικές πλίνθους και ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό υλικό.
Η είσοδος στο φρούριο γινόταν από την νοτιοανατολική πλευρά του, όπου κατέληγε λιθόστρωτος δρόμος, καθώς και από τη βορειοανατολική πλευρά, από λαξευμένα στον βράχο απότομα σκαλοπάτια, που οδηγούσαν κατευθείαν στην ακρόπολη.
Η ακρόπολη έχει δική της οχύρωση, τετράπλευρου σχήματος. Τα νότια τείχη της σώζονται σε μέγιστο ύψος 13,00 μ. Στα δυτικά τείχη σειρά τυφλών ενισχυτικών τόξων στην εσωτερική τους πλευρά υποδεικνύει την ύπαρξη περιδρόμου.
Στο ψηλότερο σημείο της υψώνεται, ερειπωμένος σήμερα, ο πύργος, που κτίστηκε από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο. Ο πύργος σώζεται σε ύψος 7.5μ. και έχει διαστάσεις 13.46Χ9.40μ. Ήταν διώροφος, με υπόγεια δίδυμη θολοσκεπή υδατοδεξαμενή και τοιχογραφημένο παρεκκλήσιο στον όροφο. Η πρόσβαση σε αυτόν φαίνεται ότι γινόταν με ξύλινη κινητή κλίμακα. Στην τοιχοποιία του εφαρμόζεται ατελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα.
- Θ. Σαββοπούλου, Αρχαιολογική περιήγηση στο Νομό Κιλκίς. Από τα προϊστορικά μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, Κιλκίς 2015, 91-93.
- Α. Τούρτα, Γυναικόκαστρο. Ελλάς, στο Sl. Ćurčić – Ε. Χατζητρύφωνος (επιμ.), Κοσμική μεσαιωνική αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300-1500 και η διατήρησή της, Θεσσαλονίκη 19993, 110-113, 354-355.
- Σ. Σαμπανοπούλου, στο Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Δίκτυο αρχαιολογικών χώρων και μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας (Νομοί Θεσσαλονίκης – Κιλκίς- Πιερίας). Πρόσωπο και Χαρακτήρας, Χ. Μπακιρτζής (εποπτεία-συντονισμός), Σ. Β. Σαμπανοπούλου (κατάλογος), Τετράδια Αρχαιολογίας 5, Θεσσαλονίκη 2007, 170-172, 209-210, πίν. 100.16-17, 18, 20-3, 30, 31-34, 136, σχ. 69.
- Α. Τοκμακίδου, Το φρούριο του Γυναικόκαστρου στο Κιλκίς. Μελέτη – πρόταση αποκατάστασης και ανάδειξης, αδημ. μτπχ. εργασία, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2012.
